Ζακλίν ντε Ρομιγί

«Το να μάθεις να σκέφτεσαι, να είσαι ακριβής, να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ακούς τον άλλον, σημαίνει να μπορείς να διαλέγεσαι και είναι το μόνο μέσο για να αναχαιτισθεί η τρομακτική βία που αυξάνεται γύρω μας. Ο λόγος είναι ένα φρούριο κατά της κτηνωδίας. Οταν δεν ξέρουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε, όταν ο λόγος δεν είναι επαρκής και αρκετά επεξεργασμένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής και μπερδεμένη, δεν απομένουν παρά οι γροθιές, τα χτυπήματα, η άξεστη, βλακώδης, τυφλή βία»

H Ζακλίν ντε Ρομιγί (γαλλ. Jacqueline de Romilly γεννήθηκε στην πόλη Σαρτρ (Chartres) της Γαλλίας στις 26 Μαρτίου του 1913. Ο Εβραίος πατέρας της, Maxime David, ήταν καθηγητής φιλοσοφίας και πέθανε νέος στον πόλεμο του 1914 όταν η Ζακλίν ήταν ενός έτους. Έτσι η μικρή Ζακλίν μεγάλωσε με την μυθιστοριογράφο μητέρα της Jeanne Malvoisin, η οποία την υπεραγάπα. Σπούδασε στο Lycée Molière, απ’ όπου και βραβεύθηκε στον γενικό διαγωνισμό «Conocurs general de latin» καθώς και με το δεύτερο βραβείο στα Αρχαία Ελληνικά το 1930.

Κατόπιν το 1933 εισήχθη στην École Normale Supérieure. Μετά την ολοκλήρωση των πανεπιστημιακών σπουδών της δίδαξε για λίγο σε ένα λύκειο και έπειτα ακολούθησε πανεπιστημιακή σταδιοδρομία.

Το έτος 1936 ως υπότροφος άρχισε την συγγραφή της διατριβής της για τον Θουκυδίδη: «Thucydide et l’impérialisme athénien, la pensée de l’historien et la genèse de l’œuvre, her thesis[1]» (Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός – η σκέψη του ιστορικού και η γένεση του έργου). Αυτή η διδακτορική διατριβή της Ζακλίν ντε Ρομιγί γράφτηκε στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και η επιλογή του θέματος ήταν μια προσωπική της ανάγκη να βρει μια απάντηση στα ερωτήματα εκείνης της σκοτεινής περιόδου. Το 1995, σχεδόν 60 χρόνια μετά, συμπληρώνει «Η πείρα των ετών που πέρασαν βεβαιώνει την ακατάβλητη δύναμη της σκέψης του Θουκυδίδη. Οι αναλύσεις του για την αυτοκρατορία της Αθήνας και για κάθε είδους αυτοκρατορία, για τους κινδύνους της φιλοδοξίας, για τη δύναμη και για το δίκαιο, εμφανίζονται με όλη την αυστηρή λογική τους και με μία συνοχή που ολοένα ενισχύεται. Προσπαθώντας να παρακολουθήσουμε από κοντά την πορεία αυτής της σκέψης, τη βλέπουμε να αναπτύσσεται και να προχωρεί έτσι ώστε να συναντά σε κάθε βήμα την εποχή μας[2]».

Το 1939 έγινε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Bordeaux, από το 1949 έως το 1957 δίδαξε ως καθηγήτρια της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στο πανεπιστήμιο της Lille και κατόπιν στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης (1957-1973). Από το 1973 έως το 1984 δίδασκε στο Collège de France στην προσωπική της έδρα με γνωστικό αντικείμενο «La Grèce et la formation de la pensée morale et politique» (Η Ελλάδα και η διαμόρφωση της ηθικής και πολιτικής σκέψης). Όντας η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο Collège de France, η Ζακλίν ντε Ρομιγί υπήρξε και η πρώτη γυναίκα μέλος της Académie des Inscriptions et Belles-Lettres (1975), στην οποία και προήδρευσε κατά το έτος 1987. Στις 24 Νοεμβρίου του 1988 εξελέγη Ακαδημαϊκός στη Γαλλική Ακαδημία, στην θέση του André Roussin , όντας η δεύτερη γυναίκα μέλος μετά την Marguerite Yourcenar. Η Ζακλίν ντε Ρομιγί επισήμανε τότε την τόλμη των ακαδημαϊκών να ανοίξουν πάλι τις πόρτες τους σε γυναίκα και συγκινήθηκε ιδιαίτερα από την εκλογή της, γιατί είχε για την ίδια αξία συμβολική διότι την ψήφισαν ως ελληνίστρια, ως καθηγήτρια που διδάσκει γλώσσα, κατ’ άλλους νεκρή, γλώσσα όμως που εκφράζει το ανθρωπιστικό ιδεώδες: «Άντλησα μέρα με τη μέρα και χρόνο με το χρόνο μεγάλη ευτυχία από την αρχαία ελληνική γραμματεία από τα φωτισμένα και ζωντανά αυτά κείμενα» δήλωσε τότε η Γαλλίδα ακαδημαϊκός και συνέχισε: «με τη διδασκαλία σου δίνεται η χαρά να βλέπεις να προχωρούν, να προοδεύουν. Δέχτηκα γράμματα από παλαιούς μαθητές, που δεν ακολούθησαν θεωρητικές επιστήμες και όμως ισχυρίζονταν ότι οι σπουδές των κλασικών γραμμάτων πρόσφεραν πολλά στη ζωή τους».

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί ήταν επίτιμη διδάκτωρ πολλών Πανεπιστημίων: Οξφόρδης, Γέιλ, Μόντρεαλ, Δουβλίνου Χαϊδελβέργης και Αθηνών. Έγινε αντεπιστέλλον μέλος πολλών Ακαδημιών: της Ακαδημίας της Δανίας, της Βρετανικής Ακαδημίας, των Ακαδημιών της Βιέννης, των Αθηνών, της Νάπολης, του Τορίνο, των Κάτω Χωρών, της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών κ.ά. Στην Ελλάδα είναι από το 1969 επίτιμο μέλος της Ελληνικής Ανθρωπιστικής Εταιρείας και έχει λάβει από τη χώρα μας «Μετάλλιο Ευποιίας» (1962) και «Παράσημο του Φοίνικος» (1977), το 1995 της δόθηκε η ελληνική υπηκοότητα και το 2001 ανακηρύχθηκε πρέσβειρα του Ελληνισμού. Για τη διεθνή αναγνώριση της επιστημονικής και πνευματικής προσφοράς της είναι χαρακτηριστικές οι πολλές και σημαντικές διακρίσεις της όπως το Grand prix d’Académie de l’ Académie Francaise (1984) και η σωρεία βραβείων και μεταλλίων: βραβείο Ambatiélos de l’ Académie des inscriptions et belles-lettres (1948), το βραβείο Croiset de l’Institut de France (1969), το βραβείο Langlois de l’Académie francaise (1974), Χρυσό μετάλλιο της Société des Arts, Sciences, Lettres (1993) καθώς και το μεγάλο μετάλλιο της πόλης των Παρισίων.

Το επιστημονικό έργο της Ζακλίν ντε Ρομιγί δικαιολογεί απόλυτα τις τόσες τιμητικές διακρίσεις που έχει λάβει. Οι εργασίες της για τον Θουκυδίδη αποτελούν την αφετηρία για την σωστή κατανόηση του ιστορικού έργου και τη δύσκολη ερμηνευτική προβληματική του. Αντιπροσωπευτικά αναφέρουμε: «Histoire et raison chez Thucydide» (Ιστορία και λόγος στον Θουκυδίδη) μετάφραση από το μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και «La construction de la verité chez Thucydide» (Η οικοδόμηση της αλήθειας στον Θουκυδίδη) μετάφραση από τις Εκδόσεις Παπαδήμας. Μοναδικές σε βασικά και δύσκολα θέματα είναι οι εργασίες της Ρομιγί για την αρχαία τραγωδία όπως «La crainte et l’angoisse le théâtre d’Eschyle» (Ο φόβος και η αγωνία στο θέατρο του Αισχύλου) μετάφραση από τις Εκδόσεις Το Άστυ και «L’évolution du pathetique d’Eschyle à Euripide» (Η εξέλιξη του παθητικού από τον Αισχύλο ως τον Ευριπίδη). Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γενικά έργα της ιστορίας των ιδεών και των αρχαίων αντιλήψεων που αντιμετωπίζουν τις πολλές, σημαντικές και συχνά προβληματικές έννοιες σε όλη την αρχαία λογοτεχνία. Ενδεικτικά αναφέρουμε: «La loi dans la pensée Grecque des origines à Aristotle» (Ο νόμος στην ελληνική σκέψη από τις απαρχές στον Αριστοτέλη) μετάφραση από τις Εκδόσεις Το Άστυ, «Problèmes de la démocratie Grecque» (Προβλήματα της ελληνικής δημοκρατίας) μετάφραση από τις Εκδόσεις Καρδαμίτσα, «La Grèce antique à la découverte de la liberté» (Η Αρχαία Ελλάδα σε Αναζήτηση της Ελευθερίας) μετάφραση από τις Εκδόσεις Το Άστυ. Στο βιβλίο της «Précis de littérature grecque» (Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία) μετάφραση από τις Εκδόσεις Καρδαμίτσα, η Ρομιγί δίνει μια συνθετική συνοπτική παρουσίαση της θεματολογίας της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.

Στο μνημειώδες έργο της «Pourquoi la Grèce ?» (Γιατί η Ελλάδα;) μετάφραση από τις Εκδόσεις Το Άστυ, η Ρομιγί απαντά στο ερώτημα από την προσωπική ανάγκη να εξηγήσει την ισόβια και ολοκληρωτική της αφοσίωση στη μελέτη και στην προβολή των ελληνικών γραμμάτων. Στη συμπυκνωμένη αυτή αναφορά διατρέχει ολόκληρο το φάσμα του ελληνικού θαύματος από τον Όμηρο και τον Πίνδαρο ως το κορύφωμα του 5^ου αιώνα της Αθήνας, κυρίως από την πλευρά των κειμένων της ιστορίας, της τραγωδίας και της φιλοσοφίας. Γιατί η Ελλάδα; Γιατί όλα τα μεγάλα έργα έχουν ως μοναδικό κίνητρο την επιθυμία να εισχωρήσουν στο βάθος του ανθρώπου. Γιατί η Ελλάδα; Γιατί η ελληνική κληρονομιά, εδραιωμένη στην επιδίωξη του καθολικού, έγινε το ίδιο το πνεύμα του δικού μας δυτικού πολιτισμού, τονίζει η συγγραφέας, και συμπληρώνει: «η καταδίκη της βίας, η ανεκτικότητα, ο σεβασμός προς τη δικαιοσύνη, η αγάπη για την ελευθερία, είναι λίγο πολύ συνθήματα αυτών που επικαλούνται τη δημοκρατία. Και πίσω από τα συνθήματα κρύβονται ολοζώντανες δυνάμεις στις οποίες είναι επικίνδυνο σήμερα να αντισταθούμε. Αντίθετα, την εποχή που δημιουργείται η Ευρώπη, νομίζουμε ότι δεν στερείται ενδιαφέροντος να αναγνωρίσουμε αυτή την οφειλή, που έχουμε την τάση να την ξεχνάμε».

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί είχε δώσει μάχες δεκαετιών σχετικά με την διάσωση και προώθηση των κλασικών σπουδών στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, ας δούμε τι είπε η ίδια στο «Le Point»: «Είχαμε την απρονοησία να νομίσουμε ότι μπορούμε να κάνουμε και χωρίς αυτές -είτε γιατί κάποιοι δεν καταλάβαιναν την αξία τους, είτε για λόγους οικονομικούς, ακόμα και από μια κακώς εννοούμενη διάθεση ισότητας. Είμαι πεπεισμένη ότι θα ξαναγυρίσουμε στις ελληνικές σπουδές. Δεν ξέρω αν θα τις προλάβω εγώ, αλλά υπάρχουν στην ιστορία περίοδοι που η ανθρωπότητα απομακρύνεται από τη σπουδή της αρχαίας Ελλάδας και άλλες που επιστρέφει».

Εκτός όμως από τους αγώνες της για τις κλασικές σπουδές, έχει υποστηρίξει έντονα και τη ανεκτίμητη αξία της ελληνικής γλώσσας «Με την εκμάθηση και υιοθέτηση των ελληνικών λέξεων, που σημαίνουν το σημαινόμενον και είναι φορείς γνώσεων, πληροφοριών και εννοιών κατορθώσαμε οι Ευρωπαίοι να κατανοήσουμε και να οικειοποιηθούμε τα λαμπρά και απαράμιλλα πνευματικά κατορθώματα της διανοίας των Ελλήνων και να εκπολιτισθούμε. Αν οι Έλληνες μας ζητούσαν να τους επιστρέψουμε τα γλωσσικά τους δάνεια, θα παθαίναμε πολιτιστική κατάρρευση[3]» Η ίδια μιλώντας στην Πνύκα, τον Ιούλιο του 1995, είπε «Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει Ελληνικά. Η Ελληνική γλώσσα μας βοηθάει πρωτ’ απ’ όλα να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσα»

Το έτος 2010 ο ελληνισμός έχασε μια μεγάλη φίλη και μια σταθερή σύμμαχο στις προσπάθειες για την προώθηση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, η μικροκαμωμένη μα λεοντόκαρδη Ζακλίν ντε Ρομιγί πέθανε πλήρης ημερών το Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010. Για το θάνατο της ελληνίστριας, ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου δήλωσε: «η Ζακλίν ντε Ρομιγί αγάπησε την Ελλάδα. Η προσφορά της στον Ελληνισμό αλλά και στην παγκόσμια διανόηση ήταν μεγάλη. Με τη μελέτη, την ακούραστη έρευνα, τη συγγραφή και διδασκαλία της ιστορίας του κλασικού μας πολιτισμού και ιδιαιτέρως της ελληνικής γλώσσας τίμησε την ελληνική σκέψη. Αφοσιώθηκε στη ανάδειξη των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών και συμμετείχε σε κάθε δημόσια συζήτηση που φώτιζε τις ιδέες και τις αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Με το έργο της για την Ελλάδα ανύψωσε τον ελληνικό πολιτισμό και στο εξωτερικό. Η αδιάκοπη προσφορά της στα ελληνικά γράμματα αναγνωρίστηκε με την εκλογή της στην Ακαδημία Αθηνών, καθώς και με την πολιτογράφησή της ως Ελληνίδας. Η Ζακλίν ντε Ρομιγί συμπαραστάθηκε στην Ελλάδα σε δύσκολες στιγμές και προέβαλε τον ανθρωπισμό που διακρίνει τους Έλληνες. Η απώλεια της είναι μεγάλη για την πατρίδα μας όπως και για την Γαλλία, όπου επίσης ήταν ακαδημαϊκός. Στους οικείους της εκφράζω τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια».

Φίλιππος Σάννος

Βιβλιογραφία στα ελληνικά

•    Το ανθρώπινο μεγαλείο στον αιώνα του Περικλή, Ωκεανίδα, 2010. ISBN 978-9-6041-0622-6
•    Πόσο επίκαιρη είναι η αθηναϊκή δημοκρατία σήμερα; Ερμής, 2009. ISBN 978-9-6032-0189-2
•    Η ηπιότητα στην αρχαία ελληνική σκέψη, Νέα Σύνορα Α. Α. Λιβάνη, 2007. ISBN 978-9-6014-1536-9
•    Άνοδος και πτώση των κρατών κατά τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, Καρδαμίτσα, 2007. ISBN 978-9-6035-4210-0
•    Η έξαρση της δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα, Άστυ, 2006. ISBN 978-9-6089-2520-5
•    Από το φλάουτο στην Απολλώνια λύρα, Άστυ, 2005. ISBN 978-9-6086-3319-3
•    Λεξικό της ελληνικής λογοτεχνίας Αρχαίας και Νέας, Ζαχαρόπουλος-Δαίδαλος, 2004. ISBN 978-9-6022-7336-4
•    Μια ορισμένη αίσθηση της Ελλάδος, Άστυ, 2004. ISBN 978-9-6086-3318-6
•    Ήρωες τραγικοί – Ήρωες λυρικοί, Άστυ, 2003. ISBN 9-6086-3316-8
•    Ο φόβος και η αγωνία στο θέατρο του Αισχύλου, Άστυ, 2002. ISBN 978-9-6086-3317-9
•    Η αρχαία Ελλάδα σε αναζήτηση της ελευθερίας, Άστυ, 2001. ISBN 978-9-6085-0051-8
•    Η αρχαία Ελλάδα εναντίον της βίας, Άστυ, 2001. ISBN 978-9-6086-3315-5
•    Ο χρόνος στην Ελληνική τραγωδία, Άστυ, 2001. ISBN 978-9-6086-3314-8
•    Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός, Παπαδήμας, 2000. ISBN 978-9-6020-6467-2
•    Ο θησαυρός των λησμονημένων γνώσεων, Άστυ, 2000. ISBN 978-9-6086-3311-7
•    Η εξέλιξη του πάθους – Από τον Αισχύλο στον Ευριπίδη, Άστυ, 2000. ISBN 978-9-6086-3313-1
•    Έκτωρ, Άστυ, 1998. ISBN 978-9-6086-3310-0
•    Έπος και δράμα, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, 1999. ISBN 978-9-6085-9631-3
•    Προβλήματα της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, Καρδαμίτσα, 1998. ISBN 978-9-6072-6242-4
•    Η νεοτερικότητα του Ευριπίδη, Καρδαμίτσα, 1997. ISBN 978-9-6035-4049-6
•    Αρχαία ελληνική τραγωδία, Καρδαμίτσα, 1997. ISBN 978-9-6035-4055-7
•    Συναντήσεις με την αρχαία Ελλάδα, Άστυ, 1997. ISBN 978-9-6085-0059-4
•    Η ελληνική τραγωδία στο πέρασμα του χρόνου, Άστυ, 1996. ISBN 978-9-6085-0057-0
•    Οι μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή, Καρδαμίτσα, 1994. ISBN 9-6035-4999-X
•    Η οικοδόμηση της αλήθειας στο Θουκυδίδη, Παπαδήμας, 1994. ISBN 978-9-6020-6300-2
•    Όμηρος, Ζαχαρόπουλος-Δαίδαλος, 1994. ISBN 978-9-6022-7037-0
•    Σημερινές προοπτικές για το ομηρικό έπος, Καρδαμίτσα, 1992. ISBN 978-9-0035-4082-6
•    Γιατί η Ελλάδα; Αστυ, 1990. ISBN 978-9-6085-0054-9
•    Βάστα καρδιά μου – Η ανάπτυξη της ψυχολογίας στα Αρχαία Ελληνικά Γράμματα, Άστυ, 1990. ISBN 978-9-6085-0053-2
•    Αλκιβιάδης, Άστυ, 1990.
•    Ο νόμος στην Ελληνική σκέψη – Aπό τις Απαρχές στον Αριστοτέλη, Άστυ, 1990. ISBN 978-9-6085-0055-6
•    Παιχνίδι φωτός στην Ελλάδα, Άστυ, 1990. ISBN 978-9-6085-0058-7
•    Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Καρδαμίτσα, 1988. ISBN 978-9-6035-4038-0
•    Ιστορία και λόγος στον Θουκυδίδη, Μ.Ι.Ε.Τ, 1988.

---

[1] Thucydide et l’impérialisme athénien, la pensée de l’historien et la genèse de l’œuvre, her thesis (collection des Etudes Anciennes.) pp. 326. Paris: ‘Les Belles Lettres’, 1947. Paper.
[2] Το ΒΗΜΑ, 01/07/2001 , Σελ.: S43 Κωδικός άρθρου: B13301S431.
[3] Συνέντευξη στην εφημερίδα «ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ» που παραχώρησε στον εκδότη και δημοσιογράφο Ιωάννη Μενούνο τον Μάιο του 1995.